Meanwhile in Russia (3)

110 dagen al in dit Palmyra van het noorden… waar ik neerstreek op een zweterige zomerdag in augustus, getuige was van menige septemberstortvloed die het plaveisel van de Nevski Prospekt geselde, waar ik met zachte weemoed het slijten van de roestige kleurenpracht in oktober onderging, en het onherroepelijk verglijden naar een mistige novembermaand met grillige temperaturen en een genadeloos stijgende schaarste aan daglicht. Tot de eerste sneeuw kwam, en niet zo’n handvol nee, maar meteen de full option, en een minnelijker licht zich over de stad heen drapeerde… Een uitgelezen moment, dacht ik, voor een kijkje in het Arctica-Antarctica-Museum, niet ver van Dostojevski’s stek. Je staat er binnen meteen oog in oog met een forse opgezette ijsbeer en een kanjer van een bruine walrus. Eén blik is voldoende om stante pede te beseffen dat een gebeurlijk treffen met een levende soortgenoot wel eens het allerlaatste zou kunnen zijn.

Talloze omzwervingen door de binnenstad leerden mij intussen de ‘Moderne Stijl’ kennen, een soort noordelijke Jugendstil die aan Piter een frisse toets verleent. Zo schreef Russisch-Zweeds architect Fjodor Lidval een aantal verrassende gebouwen op zijn conto, zoals het statige herenhuis van schrijver/poëet Alexej Tolstoj. Het meest bekende is stellig het ravissante Hotel Astoria, waar piekfijn uitgedoste obers je in de lobby verrukkelijke cocktails, of puike cappuccino’s in verfijnd Russisch porselein voorschotelen. Paradijs op aarde, dat dacht ook de schare beroemdheden die hier het pure genot van een White Russian of Whiskey Sour kwam proeven. Desondanks kwam de dichter Sergej Jesenin op deze plek aan zijn onfortuinlijk einde. Michail Boelgakov schreef naar verluidt in kamer 412 enkele hoofdstukken van zijn klassieker ‘Master i Margarita’. Maar ook Vladimir Lenin, Isadora Duncan, Madonna, Alain Delon, Marcello Mastroianni, Jack Nicholson, Freddy Mercury en een rist anderen lieten de buitenkans om hier de nacht door te brengen niet aan zich voorbijgaan… Niettemin is van deze ‘Noordelijke Stijl’ het ‘Singerhuis’ op de Nevski Prospekt, pal tegenover de monumentale Kazankathedraal, de meest vermaarde exponent. Iedereen kent het als de ‘Dom Knigi’ of het ‘Huis van het boek’, de gigantische boekhandel die er onderdak vindt. Niet Lidvals prestatie evenwel, maar die van de Rus Pavel Suzor, op verzoek van naaimachinefabrikant Singer. Een heuse wolkenkrabber zoals die in New York was buiten de voorschriften gerekend, die hoger bouwen dan het Winterpaleis resoluut uitsloten. Als elegant alternatief voorzag Suzor een glazen toren, waarop de Estse kunstenaar Amandus Adamson een wereldbol installeerde. Zo creëerde het duo listig de illusie van subtiele hoogte, zonder de bonte koepels van de Kerk van de Verlosser op het Bloed te overschaduwen.

Een tijdje geleden liet ik me door een Oezbeekse taxichauffeur-socioloog op het waanzinnige spitsuur naar het Erartamuseum op het Vasilijevski-eiland rijden. De stille film ‘Het huis aan de Troebnajastraat’ stond er op de affiche, de onvolprezen parel uit 1928 van Sovjetregisseur Boris Barnet, live begeleid door jazzy tunes van eigentijds filmcomponist/ muzikant Alexej Ajgi en zijn ensemble 4:33. Een 10-tal jaar terug had Vooruit dit gevierde concept naar Gent gehaald, een belevenis die op mijn netvlies gebrand staat. De twee Russische dames die ik had meegetroond hadden zoiets nog nooit gezien. En wisten evenmin wat erover te denken. Wat is dit nu voor een film? En die muziek?

Tja, Russen hebben het vooral voor ‘hun’ muziek, zoals die van Michail Glinka, eerbiedwaardig de ‘vader van de Russische opera’ genoemd, of Modest Moessorgski, wiens ‘Boris Godoenov’ in operamiddens een ijkpunt is… Moessorgski’s hallucinerende muziek omvat eenzelfde paradoxaliteit en eendere miserabele karakters als het oeuvre van Fjodor Dostojevski. De excentrieke toondichter werd tien dagen voor zijn dood vereeuwigd door die andere bevlogen snoeshaan Ilja Repin. Repin, lid van een bende rondtoerende realistische schilders, sliep dag en nacht onder een blote hemel en was fervent vegetariër. Genodigden sleepten tersluiks eigen vlees aan om het dan stiekem op hun kamer naar binnen te werken… En dan is er ook Pjotr Tsjaikovski. Russen vertellen met schalks genoegen dat Désirée Artôt, zijn Belgische verloofde en eersteklas sopraan, het niet zag zitten om naar Rusland te verkassen. Dat hijzelf daarentegen een getormenteerde ziel was met een complexe identiteit, wordt met wat duister gemompel onder de mat geveegd, hoewel een magistrale balletcreatie van de hedendaagse Russische topchoreograaf Boris Eifman man en paard noemt. Laten we tevens Aleksander Borodin niet vergeten, die chemicus die als eerste artsenopleidingen voor vrouwen op touw zette aan de notoire Petersburgse Medische Academie. Die sloeg zowaar aan het componeren in zijn vrije tijd en toverde de opera ‘Vorst Igor’ uit zijn pen. Helaas stierf hij schielijk en Nikolaj Rimski-Korsakov voltooide de klus dan maar. Al deze componisten genieten de eeuwige rust op het befaamde 19^de-eeuwse Tichvin-kerkhof bij het Alexander Nevski-klooster. Ze verwijlen er in het selecte gezelschap van… Fjodor Dostojevski.

Zopas opende in het Fabergé Museum de expositie ‘Modigliani, Soutine en andere legenden van Montparnasse’. Soutine’s krachtige ‘La folle’ gaf me slinks het signaal dat de tijd dringt. Ik snelde naar de metro en verslond daar gulzig nog enkele passages uit Dostojevski’s ‘Aantekeningen uit het ondergrondse’. O toppunt van waanzin… ’Laat ons eens alleen zonder boeken, en we verdwalen meteen, raken het spoor bijster…’ lees ik nog snel, vooraleer het treinstel mij alweer uitspuwt in deze grootsteedse waanzin. En ik zoek immer verder.

Ann Catteeuw, december 2017.