Op de universiteit leerde ik nog definities uit het hoofd alsof het wetten gehouwen uit steen betrof. Na al die jaren zit het er nog steeds in, en ik vrees dat ik het er niet meer uit krijg: “Economie is de studie van het menselijk streven naar de bevrediging van behoeften met behulp van schaarse middelen”. Wat we er niet bijleerden is dat in een kapitalistische economie die behoeften voortdurend uitdeinen en ons tot slaaf maken van voornamelijk ingebeelde noden, en met als vervelende consequentie dat ook het menselijk streven – lees onze arbeid – nooit voldoende is. We produceren thans in de Westerse wereld vier tot vijfmaal meer goederen en diensten dan honderd jaar terug, maar toch is de hoeveelheid arbeid nauwelijks verminderd. We hebben arbeid tot doel verheven en zijn vergeten dat het slechts een middel is voor een goed leven, dat uit andere dan materiële zaken bestaat, zoals een goede gezondheid, vriendschap, persoonlijkheid, respect, harmonie met de natuur, veiligheid en vrije tijd.
Met de introductie van het concept “eigenbelang” door Adam Smith hebben we woekerpraktijken en schraapzucht als tijdelijke zonden aanvaard voor de ongebreidelde ontvouwing van de productieve krachten onder een kapitalistisch stelsel, in de veronderstelling dat die ondeugden zouden verdwijnen van zodra we genoeg produceerden. Maar zoals met elk duivels pact is dat laatste een waan gebleken. Faust is onder ons, hij verdient als CEO van een groot bedrijf tot 400-maal meer dan het mediaaninkomen van zijn werknemers of rekent als kredietkaartmaatschappij tot 30% interest aan veelal verarmde laatbetalers.
Peter
Pure filosofie!
Ik heb het boek nog niet gelezen, maar wel een goede bespreking ervan door Alma De Walsche in het mei-nummer van MO*. Lijkt me alleszins een boek dat niet alleen (de uitwassen van) ons kapitalistisch economisch model serieus onder vuur neemt, maar ook onze individuele manier van in het leven staan een spiegel voorhoudt.
filosofische beschouwing van een helaas harde realiteit. In de jaren ’60 ontstonden hiertegen maatschappelijke tegenkrachten. Vandaag zitten alle generaties te navelstaren via digitale netwerken en zijn enkel bezig met zz. Quand la Révolution ?
Hoeveel is genoeg? Als ik zo rond mij kijk helaas nooit genoeg…
Ik deel je zorg, Peter, totaal. Maar ik vrees dat je analyse niet diep genoeg gaat. Het concept eigenbelang is geen “introductie” van Adam Smith. Hooguit heeft hij het geanalyseerd, vrij accuraat trouwens. Kapitalisme is niet meer dan een symptoom. Faust is onder ons, inderdaad, al sinds Kaïn en Abel vochten om de rijkste te zijn. De vraag is: kan de mens zijn (volkomen legitiem) streven naar eigen belang “kanaliseren” naar “het goede leven”? Daarover hebben zeer wijze mannen (Boeddha, Lao Tse, Isaiah, Socrates…) zeer boeiende dingen gezegd, al eeuwen lang… Maar waarom lukt het verdomme niet?
pfff … lastige kwestie ! en ik heb eigenlijk op dit moment geen zin meer om aan zo’n boek te beginnen. verandert er ooit wat ? de ene generatie staat op de barricades en vergaloppeert zich in allerlei slogans (en vertoont in het slechtste geval een decennium later het tegendeel), een andere wentelt zich in het comfort dat door pa en ma is bijeengeschraapt, weer een andere werkt zich te pletter om het enigszins leefbaar te houden. en de logica van ‘elk zorgt voor zichzelf’ blijft steeds netjes overeind. ikzelf heb in een kleine vzw waar ik destijds werkte urenlange discussies meegemaakt over interne loonherverdeling. allemaal praat tegen de vaak.
bovendien : waar komt de broek aan mijn gat vandaan ? ik durf er nauwelijks over nadenken … ik kan ze enkel zo lang mogelijk dragen uit respect voor diegene die er zijn vege lijf heeft aan versleten.
waarom lukt het verdomme niet hé marcus ??
Mijn smartphone lachte bedeesd.
Ondanks alle ingebouwde intelligente apps, hij wist het ook niet!
Ben een wat lichtere versie van zelfde thema aan het lezen, absurde overvloed (age of absurdity – why modern life makes it hard to be happy) van Michael Foley, waar zijn we mee bezig.. Denk nog altijd af en toe aan wat ik ooit gehoord heb bij introductiecursus van een of andere ngo, waar je als invididu in de driehoek van 3 Ms zit: maatschappij, mens, mysterie met positief en negatief (miserie in de maatschappij, waarom doen de mensen elkaar den duivel aan, mysterie of spiritualiteit is mythe/oplossing?).. Is deel van mens zijn zeker, maar nu misschien wel op keerpunt met ‘mortgaging the earth’…
Deze filosofische bedenkingen zijn uitermate boeiend. De ander de vinger wijzen is gemakkelijk, er zelf iets aan doen VEEEEL moeilijker.
Een oud gezegde leert dat woorden wekken en dat voorbeelden strekken. Wie doet er mee om dat goede voorbeeld te geven? Wie betaalt meer voor faire voeding en kleren? Wie zet de verwarming een graadje lager, wie neemt de fiets als het even kan? Wie verkoopt de gezinsauto?….
Ik moet eerlijk zijn, ik wil het vaak proberen, maar dat duiveltje op mijn rechterschouder brengt me zo vaak in de verleiding om eerst (en op korte termijn) aan mezelf te denken.
Hoed af voor wie zijn naaste bemint als zichzelf. Jezus is ook een inspratiebron al meer dan 2000 jaar lang.
Eigenbelang is van alle tijden, daar zijn vader en zoon Skidelsky het mee eens, en dat proberen ze ook niet te weerleggen. Wel werd eigenbelang, als het de vorm aannam van schraperigheid en woeker, door de maatschappij niet getolereerd. Maar door de stelling van Adam Smith, en alle verlichte denkers die verder op hem bouwden, dat het nastreven van eigenbelang ook het maatschappelijk belang dient, verdween het onderscheid tussen het individueel en het maatschappelijk belang. Eigen belang werd als het ware vermaatschappelijkt en niet langer gesanctioneerd als het extreme vormen aannam. Wat te denken van een bedrijf dat werknemers ontslaat omdat de winst niet voldoet aan de verwachtingen van de markt? Is dat geen pure inhaligheid? Wat te denken van politici die alleen nog over economische groei praten? Steeds meer dus, maar voor wat? Economische groei is een helse gedachte, die het individu en de maatschappij in de ban houdt, en waar geen ontkomen aan is.
En precies omdat het onderscheid tussen individueel en maatschappelijk belang verdwenen is, zijn alle individuele acties zo moeilijk. Waarom iets ondernemen als heel de maatschappij de andere richting opgaat?
Merkwaardig dat sommige reacties op deze blog deels religieus getint zijn. Dat is precies ook de stelling van de Skidelsky’s. Een toekomstig tegengewicht zal waarschijnlijk religieus geïnspireerd zijn.
‘Een toekomstig tegengewicht zal waarschijnlijk religieus geïnspireerd zijn.’
Of ecologisch? Voor de 16+ ers onder jullie, is er al niet lang geleden een (weliswaar druk bediscussiëerd) rapport verschenen met de zeer prangende titel ‘Grenzen aan de groei’? Ik heb vroeger nog geleerd dat er 4 miljard mensen op onze kleine planeet rondliepen – en bij wijle van Adam Smith waarschijnlijk nog een pak minder -, maar om ten tijde van een globale grondstofschaarste nog verder te bouwen op het idee dat het nastreven van eigenbelang ook het maatschappelijk belang dient, is de kop in het opwarmende, gepatenteerde zand steken.
Laat dat toekomstig tegengewicht maar wetenschappelijk zijn en niet afhangen van het eigenbelang van georganiseerde religies of sekten die hun leden angst of woede aanjagen en hen vervreemden van de wereld door een hiernamaals of reïncarnatie aan te bieden. Welke band zei er nu ook weer : ‘Lost souls need simple answers – it feels good to do what you’re told.’
Heerlijk! ‘s Ochtends vroeg dankzij “Intussen” ineens een energieboost krijgen – nog van dat, Peter 😉
religieuzen zijn door de eeuwen heen namelijk vaak toonbeelden gebleken van integere en sobere levenshouding, niet ? dat ik daar nog niet aan heb gedacht … mijn redding is nabij !