Printable version (PDF)

2.3.6 Gezondheid op het werk: evolutie van de ziektes en sterfte door asbest in België

De gezondheidstoestand van de werknemers is gekoppeld aan hun werkomgeving en kan onderhevig zijn aan de aanwezigheid van bepaalde erg toxische stoffen. De gezondheidsproblemen door de aanwezigheid van asbest op de werkplaats dienen hier als voorbeeld. Het aantal vragen voor schadeloosstelling voor alle, ook goedaardige, ziekten door asbest en het aantal sterfgevallen door die ziekten, stijgen in België sinds de jaren zeventig in snel tempo.

Definitie

De aanwezigheid van asbeststof op de werkplaats veroorzaakt verscheidene ziekten die dodelijk kunnen zijn. Het gaat vooral om longkanker, asbestose1, mesothelioom (borstvlieskanker). In de jaren zestig en zeventig werd het meest asbest gebruikt en was de besmetting dus het grootste. Sommige ziekten die asbest veroorzaakt, blijken pas 30 of 40 jaar na het contact met de stof. Hoewel het in België nu verboden is om asbest te gebruiken, zijn er nog altijd heel wat gebouwen die het bevatten. Werken in deze gebouwen, maken asbeststof vrij dat in de longen kan dringen.

Figuur 2.30 toont de evolutie van het aantal vragen om schadevergoeding voor deze ziekten bij het Fonds voor Beroepsziekten tussen 1970 en 2001. Het Fonds inventariseert de ziekten die werknemers opgelopen hebben op het werk2. De gevallen van besmetting bij zelfstandigen en bij familieleden van de werknemers die besmet geraken door de aanwezigheid van asbeststof op de werkkledij, staan dus niet in deze statistieken. Figuur 2.31 toont de evolutie van het aantal sterfgevallen door die beroepsziekten over dezelfde periode.

Situatie en trend

Het totaal aantal aanvragen tot schadevergoeding voor ziekten als longkanker, asbestose, mesothelioom nam de voorbije 30 jaar aanzienlijk toe. Het aantal schadevergoedingen steeg van ongeveer 50 begin jaren zeventig, tot zo'n 150 begin jaren 80 en een 450-tal eind jaren negentig. Die toename werd genoteerd voor deze drie soorten ziekten, met een bijzonder forse groei in het aantal aanvragen tot schadevergoeding voor asbestose en goedaardige infecties.

Een gelijkaardige trend blijkt bij het overlijden door deze ziekten. Het aantal sterfgevallen door deze ziekten was bijna nihil in de jaren zeventig. Sindsdien kent het een gemiddelde ononderbroken groei. In 2001 bedroeg het totaal aantal sterfgevallen 146 waarvan 56 door asbestose en goedaardige infecties, 63 door mesothelioom en 27 door longkanker.

Relevantie voor een duurzame ontwikkeling

Het geval van asbest werd gekozen om de gezondheidsproblemen op het werk te verduidelijken want het verband tussen het product en de ziekten die asbest veroorzaakt, is goed aangetoond en er zijn dus betrouwbare gegevens beschikbaar. Dat is niet zo voor talrijke andere problemen in de werkomgeving, waardoor ze deels onzichtbaar blijven.

De trends voor ziekten en sterfte door asbest, zijn verontrustend, zowel op sociaal als op economisch vlak (hoge kosten voor de gezinnen en de sociale zekerheid). De trend staat in rechtstreeks verband met de productiepatronen van de bedrijven. Bedrijven hebben asbest gebruikt om zijn vele voordelen (uitstekende warmte-isolatie, goedkoop), zonder voldoende rekening te houden met de schadelijke en soms dodelijke gevolgen voor de gezondheid van de werknemers.

Hoewel al vanaf de 19de eeuw de gevaren van asbestgebruik aangetoond werden, werd het gebruik ervan in België pas in 1998 verboden. De belangrijkste periode van blootstelling is dus voorbij. Aangezien de ziekten door asbest, pas na verloop van tijd optreden, zal het aantal zieken en doden nog blijven stijgen.

Heel wat landen hebben het gebruik van asbest nog altijd niet gereglementeerd. Slechts 26 landen ondertekenden de Conventie 162 van de ilo die de voorzorgen bij het gebruik van asbest bepaalt. De situatie in sommige landen kan dus erger worden dan in België. De voorzorgen worden er immers minder in acht genomen, de werknemer krijgt vaak geen informatie over de gevaren en de socialezekerheidsstelsels en de zorgvoorziening zijn er minder performant. In landen waar de stelsels van sociale bescherming bij ziekte weinig uitgebouwd zijn, dragen de werknemers en hun familie de volledige kost. Dat treft de ontwikkeling van de samenleving, vooral die van de kinderen.

Doelstelling

Het Koninklijk Besluit van 13 februari 1998 verbiedt het gebruik van asbest om de gezondheid van de werknemers te beschermen. Het Federaal plan inzake duurzame ontwikkeling 2000-2004 dringt aan op een vermindering van alle factoren die beroepsziekten kunnen veroorzaken en op de noodzaak aan nauwkeurige gegevens ter zake (zie ook 3.2).

1Zoals silicose is asbestose een vorm van longirritatie die littekenzones veroorzaakt op de weefsels waarlangs de uitwisseling van gassen moet gebeuren die nodig is voor de ademhaling.

2De gevallen die erkend zijn als beroepsziekte geven aanleiding tot een schadevergoeding in verhouding tot de opgelopen schade.